του Δ. Μαρκόπουλου
Η συζήτηση για τον κοινωνικό ρόλο της τεχνολογίας διεξάγεται σήμερα (όποτε διεξάγεται) μέσα σε ένα ακραιφνώς τεχνοφιλικό περιβάλλον, το οποίο δεν περιορίζεται στον δυτικό κόσμο, αλλά εξάγεται ολοένα και πιο επιθετικά σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Συνήθως ο θαυμασμός για κάθε τεχνικό επίτευγμα ή καινοτομία και γενικώς κάθετι το «νέο», επισκιάζει την ψύχραιμη και διαυγή ανάλυση του ζητήματος. Πυλώνας της τελευταίας θα ήταν η παραδοχή πως η γκατζετομανία και η αποχαύνωση στα πανταχού παρόντα social media, δεν ενσαρκώνουν απλά το καταναλωτικό και κομφορμιστικό πνεύμα της εποχής, αλλά διαπλάθουν επίσης έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο, που βυθιζόμενος συνεχώς στον ναρκισσισμό και την αμετροέπεια, απεμπολεί τις πολιτικές του υποχρεώσεις και απορρίπτει πλέον κάθε συγκροτημένο κοινωνικό δεσμό.
Στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του (πάλαι ποτέ ηγετικού στελέχους των Ερυθρών Ταξιαρχιών) Renato Curcio επιχειρείται με ενδιαφέροντα τρόπο μια ανανεωμένη κριτική ματιά γύρω από τη χρήση και τον ιδεολογικό ρόλο των νέων τεχνολογιών. Επιτεύγματα ψηφιακής τεχνολογίας (π.χ. Smartphones, Tablets, εφαρμογές και μέσα κοινωνικής δικτύωσης) αναλύονται διεξοδικά από τον συγγραφέα ως οι νέες δομές που συνθέτουν το πλέγμα του μετα-βιομηχανικού καπιταλισμού, αυτής της «Εικονικής Αυτοκρατορίας» όπως τον βαφτίζει.
Σύμφωνα με τον Curcio οι ιντερνετικές εφαρμογές και οι λοιπές τεχνολογίες αιχμής έχουν αποικίσει το κοινωνικό φαντασιακό σε πρωτοφανή -και σχεδόν ολοκληρωτικό- βαθμό, λειτουργώντας ως ένας ισχυρός μηχανισμός έλξης και οδηγώντας τον σημερινό άνθρωπο σε μια «εθελούσια υποταγή» στις νέες ολιγαρχίες. Οι πολυεθνικοί επιχειρηματικοί κολοσσοί του κλάδου της νεοτεχνολογίας -έτσι όπως ξεπήδησαν τις προηγούμενες δεκαετίες από τα εργαστήρια της Silicon Valley– εκμεταλλεύονται την απεριόριστη «δωρεάν εργασία» εκατομμυρίων ανθρώπων (το γεγονός δηλαδή ότι η πολύωρη καθημερινή ενασχόλησή μας με το ίντερνετ και τις εφαρμογές του χαρίζει στις εταιρείες αυτές εμπορική -και συνεπώς διαφημιστική- αποδοχή) για να αποκομίσουν υπερκέρδη[1].
Μέσω των ψηφιακών ταυτοτήτων και της εικονοποίησης της ζωής, κάθε χρήστης της τεχνολογίας λειτουργεί ως ένα είδος άμισθου υπαλλήλου που προωθεί το εκάστοτε προϊόν, ακόμα κι αν αυτό διατίθεται δωρεάν. Η εσωτερίκευση της νεοτεχνολογίας γίνεται αντιληπτή από τον Curcio ως ο κομβικός εκείνος παράγοντας που μας ωθεί σε ένα είδος σύγχρονης δουλείας: την άνευ όρων παράδοση στη λογική της μαζικής επιτήρησης και της «διαφάνειας» των προσωπικών μας δεδομένων. Αυτό το «Πανοπτικόν» αυξάνει τον κοινωνικό έλεγχο (π.χ. παρακολούθηση δεδομένων από υπηρεσίες ασφαλείας) και προωθεί την παραγωγικότητα της εργασίας (π.χ. ψηφιακός έλεγχος ρυθμού εργασίας και αποδοτικότητας).
Σε μια τέτοια φουκωϊκού τύπου εξήγηση της πραγματικότητας, όμως, βρίσκονται ίσως και τα όρια της ανάλυσης του Curcio, δείγμα μάλλον των αριστερίστικων θεωρητικών καταβολών του. Διότι χρησιμοποιεί όλη αυτήν την επιχειρηματολογία του περί της τεχνολογικής αποικιοποίησης του φαντασιακού για να στηρίξει μια θεωρία περί «νέων υπηκόων» και «βιοπολιτικής». Ο ίδιος περιγράφει χαρακτηριστικά το παρόν σύστημα ως «μια εξουσία επί των ψηφιακών μας ταυτοτήτων παγκοσμιοποιημένη και ολοκληρωτική, η οποία θεσπίζει πρωτόγνωρες, ριζικές μορφές υπηκοότητας». Παρ’ όλο που ο προβληματισμός του εκκινά από βάσιμες πολιτικές ανησυχίες, δυσκολεύεται να δει ουσιώδεις πτυχές της τεχνολογικής αλλοτρίωσης σε όλο τους το βάθος και κυρίως να απαντήσει στο γιατί ο σημερινός άνθρωπος παρασύρεται στη δίνη του ψηφιακού κόσμου. Θεωρώντας, μάλιστα, ότι η «Εικονική Αυτοκρατορία» συνιστά εξελικτική συνέχεια της βιομηχανικής κοινωνίας, αδυνατεί να διακρίνει τη ρήξη που έχει κάνει η σημερινή κοινωνία της μαζικής κατανάλωσης και της επικράτησης της ασημαντότητας με το παλαιότερο βιομηχανικό πλέγμα του πιο «κλασικού» καπιταλισμού.
Η κουβέντα περί τεχνολογίας αποτελεί μια καλή αφορμή για να απεγκλωβιστούμε από το αιώνιο σχήμα της καταστολής και του παντοδύναμου κράτους. Αλλωστε, από πολιτική σκοπιά ο άνωθεν κοινωνικός έλεγχος -είτε εντός αυταρχικών καθεστώτων είτε στις σημερινές (παρακμάζουσες) φιλελεύθερες ολιγαρχίες- αποκτά σημασία μόνο όταν υπάρχουν σοβαρά κοινωνικά κινήματα και πολιτικοί αγώνες που προβάλλουν αντιστάσεις. Στην εποχή μας το πρωτεύον είναι μάλλον να εξετάσουμε τις ανθρωπολογικές συνθήκες που καθιστούν δύσκολη ή αδύνατη η ανάπτυξη νέων κινημάτων. Ως εκ τούτου θα πρέπει να δούμε τι επιπτώσεις έχει η σύγχρονη «τεχνολογικοποιημένη» ζωή στην ανθρωπολογική συγκρότηση των υποκειμένων. Με άλλα λόγια, να απαντήσουμε στο ερώτημα: τι παρακινεί τους ανθρώπους να χάνονται να αυτογελοιοποιούνται στον βούρκο του hipster ψηφιακού κόσμου; Αυτή είναι άλλωστε και η ουσία της σύγχρονης τεχνοφιλίας: η διαρκής μανία της δημοσιοποίησης προσωπικών στιγμών, τσιτάτων, εικόνων, και γενικώς κάθε λογής ανούσιων λεπτομερειών, μέσω των πολλαπλών ψηφιακών τεχνολογικών δυνατοτήτων. Μακράν του να διαθέτει κάποια χρηστική αξία, η νεοτεχνολογία περισσότερο αποσκοπεί σε μια «hipster» χρήση της: την αισθητική υιοθέτηση των προϊόντων και την παιγνιώδη αποδοχή των πολυλειτουργιών τους, αλλά και την αδιάκοπη και συχνή ανανέωση των γκάτζετς, χωρίς καν αυτή να προκαλείται απαραίτητα από την (στοχευμένα συχνή) υλική φθορά τους.
Τελικά, τι συνέπειες έχει αυτού του τύπου η καταναλωτική και ναρκισσιστική μετάλλαξη στην ίδια την κοινωνικοποίηση των ανθρώπων; Μήπως όλα αυτά αποτελούν εκφάνσεις της εμπέδωσης και της ολοκληρωτικής επικράτησης της κοινωνίας της μαζικής κουλτούρας; Μήπως η έλλειψη δυναμικών κινημάτων θα πρέπει να αποδωθεί, όχι τόσο σε μια πρόσκαιρη υποχώρηση της πολιτικής και ταξικής συνείδησης, αλλά κατά βάση στην τάση αποσύνθεσης των κοινωνικών δεσμών και της ίδιας της έννοιας της συλλογικότητας; Τελικά, ενώ σήμερα η εξάπλωση της ψηφιακής κουλτούρας οδηγεί στην πλήρη παρακμή και εξαφάνιση κάθε στοιχείο λαϊκού πολιτισμού και κοινωνικού δεσμού, εμάς μας απασχολεί απλώς το ότι παρακολουθούν τα γκατζετάκια μας;
[1] Χωρίς να ξεχνάμε βέβαια και τις υπερεντατικές έως απάνθρωπες συνθήκες εκμετάλλευσης στα εργοστάσια των εν λόγω ομίλων σε διάφορες γωνιές της γης.
Πολιτική ομάδα για την Αυτονομία 
Reblogged στις agelikifotinou.
Όταν ανακαλύφθηκε η τυπογραφία, σίγουρα κάποιοι σύντροφοι θα είπαν ότι: καταστρέφει την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, εξαφανίζει την προφορική παράδοση, είναι εργαλείο των βασιλιάδων και εξουσιαστών για να χειραγωγούν τους ανθρώπους. Και είναι αλήθεια, αν δεις το πως αξιοποιείται η τεχνολογική ανακάλυψη από την πλειοψηφία των ανθρώπων: μπάλα, αμάξια, μόδα και συναφείς «πνευματικές αναζητήσεις».
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και θα συμβαίνει και με τις «κοινωνίες της πληροφορίας». Το ότι αυτή τη στιγμή έχουμε πρόσβαση σε ένα τεράστιο μέρος της γνώσης που η ανθρωπότητα έχει δημιουργήσει στην μακρά της πορεία μέχρι σήμερα δεν είναι ένα μικρής σημασίας φαινόμενο. Η βιβλιοθήκη της αλεξάνδρειας που ως όραμά της είχε να συγκεντρώσει όλη τη γνώση ώστε να την παρέχει στους ανθρώπους, αυτή τη στιγμή είναι γεγονός, δεν δεν πρόκειται επίσης για μικρής σημασίας ζήτημα.
Μαχόμαστε για την ελευθερία, όχι σε έναν κόσμο όπως έκαναν πιθανόν οι παππούδες μας, αλλά σε δύο κόσμους ταυτόχρονα, τον αναλογικό και τον ψηφιακό. Υπάρχουν κοινότητες ανθρώπων οι οποίοι μοιράζονται γνώση, hackάρουν πράγματα, δημιουργούν, χρησιμοποιούν ανοιχτού τύπου τεχνολογίες, χρησιμοποιούν και δημιουργούν άδειες χρήσεις ανοιχτού τύπου (επανάσταση στη νομική της «ιδιοκτησίας» (θεμέλιο λίθο του καπιταλισμού) εδω και δεκαετία τουλάχιστον) και, αυτό το -έστω και κατακερματισμένο και μη πολιτικά μονοχρωματικό- κίνημα τελευταία πειραματίζεται με την επιτραπέζια παραγωγή, περνώντας από το μοίρασμα της γνώσης και της δημιουργίας, δηλαδή της άυλης παραγωγής (που είναι πιο εύκολο στον ψηφιακό κόσμο) στον πειραματισμό για το μοιραμα της και την συλλογική δημιουργία στην υλική παραγωγή, δηλαδή τοπικοποιημένη παραγωγή με μικρής κλιμακας DIY (Do It Yourself or DIWO=Do it With Others) μέσα παραγωγής.
Εντάξει με τη μαυρίλα και τους εξουσιαστές, αλλά να βλέπουμε λίγο και το δημιουργικό κομμάτι του πράγματος.
Και γενικότερα τα κινήματα δεν είναι ένα στάσιμο πράγμα που πάει από το κακό στο χειρότερο. 20 χρόνια πριν μιλούσαμε για άμεση δημοκρατία και μας κοιτάγαν σαν εξωγήινους, μετά seattle, μετά πράγα, μετά δεκέμβρης, μετά πλατείες, μετά …. δεν χάνετε η φάση, είναι κύματα. Ας καταφέρουμε να δούμε τη συνέχεια του πράγματος, ώστε να συμβάλλουμε δημιουργικά στον κάθε τομέα και να βάλουμε το λιθαράκι μας προς ελεύθερες κοινωνίες. Δεν θα γίνει ποτέ αυτό που μόνο εμείς φανταζόμαστε και το έχουμε τέλειο στο μυαλό μας και μέχρι τότε όλα θα τα βλέπουμε μαύρα.
Και για να κλείσω ίσως λίγο υπερβολικά «αιχμηρός»: αυτό το άρθρο είναι ποσταρισμένο στο ίντερνετ. Ελπίζω τουλάχιστον ο συγγραφέας να μην έπινε coca cola καθώς το έγραφε.
Όταν ανακαλύφθηκε η τυπογραφία, δεν υπήρχαν σύντροφοι.
Δεν πρόκειται εδώ για το γνωστό τσιτάτο ότι η τεχνολογία είναι όπλο των εξουσιαστών, αλλά για κάτι πολύ ουσιαστικότερο. Πρόκειται για τη θεμελιώδη ιδιότητα της νεοτεχνολογίας να καταστρέφει το άτομο ως ον που σκέφτεται, αισθάνεται, βιώνει και αυτοκαθορίζεται. Το ύψος αυτού του ανθρωπολογικού κόστους είναι πολύ μεγάλο για την ανθρωπότητα, έστω κι αν η πλειοψηφία των αναλυτών δεν το διακρίνει, ούσα παγιδευμένη σε σχήματα μαρξιστικά ή οικονομίστικα. Γι’ αυτούς δεν τίθεται θέμα διαύγασης της φύσης των ολοκαίνουριων τεχνολογικών δημιουργημάτων, αλλά ο ορίζοντάς τους είναι μια αριστερόστροφη τεχνολαγνεία, που λέει χονδρικώς: Η τεχνολογία είναι ουδέτερη, να επιτύχουμε ίση πρόσβαση για όλους στα νέα επιτεύγματα.
Επομένως, δεν είναι αληθές ότι «κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και θα συμβαίνει και με τις κοινωνίες της πληροφορίας». Όχι, δεν συμβαίνει κάτι αντίστοιχο, συμβαίνει κάτι άλλο. Οι σημασίες που ενσάρκωνε η παλαιά καπιταλιστική τεχνολογία δεν ήταν της ίδιας φύσεως με αυτές της νέας τεχνολογίας. Η επίδραση στη συγκρότηση των ατόμων, δεν ήταν τέτοιας λογής όπως σήμερα, ώστε να μετατρέπει τους ανθρώπους σε αποχαυνωμένες προεκτάσεις των κινητών και των λάπτοπ, ανίκανους να σκεφτούν και να αποφασίσουν μόνοι τους ακόμα και για τα πιο στοιχειώδη ζητήματα του καθημερινού τους βίου. Οι ανέσεις, οι απολαύσεις και η διευκόλυνση δεν ήταν οι πρώτες προτεραιότητες των ανθρώπινων κοινωνιών. Η διαρκής φθορά της συγκρότησης των ατόμων, αυτό είναι το νέο που μας κομίζει η τεχνολογία, και πάνω σε αυτό πρέπει να της ασκηθεί αμείλικτη κριτική.
Επίσης: το «έχουμε πρόσβαση σε ένα τεράστιο μέρος της γνώσης που η ανθρωπότητα έχει δημιουργήσει στην μακρά της πορεία μέχρι σήμερα δεν είναι ένα μικρής σημασίας φαινόμενο», δεν με πείθει. Κι αυτό γιατί αυτό που μας παρέχει η νέα τεχνολογία είναι η ΕΥΚΟΛΗ πρόσβαση, όχι η πρόσβαση γενικά. Όσο υπάρχουν ειλικρινείς ερευνητές με αγάπη για την αλήθεια, την επιστήμη και τη σκέψη θα έχουμε πρόσβαση. Όταν αυτοί εκλείψουν ή συρρικνωθεί ο αριθμός τους, η νεοτεχνολογία, η οποία θα έχει συμβάλλει καθοριστικά σε αυτή τη συρρίκνωση, δεν θα μπορεί να μας βοηθήσει σε τίποτα. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν ήταν η προσπάθεια να χωρέσει ένας αναρίθμητος όγκος πληροφοριών σε μια μικρή, τρέντυ, «έξυπνη» συσκευή, όπου θα την έχεις στο τσεπάκι σου και θα μπορεί να σκέφτεται (βλ. «να λογαριάζει») για σένα, χωρίς να μπαίνεις ο ίδιος στον κόπο. Ήταν η προσπάθεια να συγκεντρωθεί σοφία και γνώση, μέσω των χειρογράφων, από τις γωνιές του τότε γνωστού κόσμου. Είναι δε, εξόχως προβληματικό το ότι ενώ υπάρχει αυτή η παιδαριωδώς εύκολη προσβασιμότητα σε όλο αυτόν τον όγκο πληροφοριών μέσω της νεοτεχνολογίας, η δίψα των ανθρώπων για πραγματική σκέψη και γνώση φαίνεται ιδιαιτέρως κορεσμένη. Αυτό, αντίθετα, που δείχνει να τους ρουφάει όλη τη διάθεση και την ενέργεια είναι το διαρκές κάψιμο στο διαδίκτυο, η διαδικτυακή έκθεση του εαυτού τους στα κοινωνικά δίκτυα, και η ανούσια αποχαύνωση μπροστά από μια οθόνη. Όλα πιο εύκολα, όλα πιο άνετα, όλα ωραία και καλά.
Αυτή η κριτική στο φαινόμενο, δεν προδίδει επ’ ουδενί τεχνοφοβικά χαρακτηριστικά. Η επιστημονική πρόοδος της ανθρωπότητας έχει ελαφρύνει το ανθρώπινο μόχθο και έχει δημιουργήσει τις συνθήκες για μια όντως καλύτερη ζωή. Σημαίνει όμως διάθεση να μπει η τεχνολογία στη θέση που της αρμόζει. Όχι στο κέντρο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, παίρνοντας τα ηνία από εμάς. Να βάλουμε, λοιπόν, το λιθαράκι μας, αλλά να το βάλουμε προς τη σωστή κατεύθυνση. Άλλωστε, ο ανθρωπολογικός τύπος του γκατζετόβιου ή του ιντερνετόπληκτου δεν είναι πρόσφορος να δημιουργήσει ελεύθερες κοινωνίες.
Κόκα-κόλα πίνουμε, αγαπητέ, σύντροφε –για να ξεκινήσουμε κι εμείς αστειευόμενοι!-, καθώς το πρόβλημά μας δεν είναι τόσο ο βιομηχανικός καπιταλισμός, αλλά η μεταβιομηχανική νεοτεχνολογία. Το σχόλιο του Χάρη, αμέσως παραπάνω, συμπυκνώνει με τον καλύτερο τρόπο όσα, στο μεταξύ, ετοιμάζαμε κι εμείς για να σου γράψουμε ως απάντηση. Το προσυπογράφουμε πλήρως, καθώς, δε θα μπορούσε να τα γράψει κανείς καλύτερα, αλλά μιας κι ήδη είχαμε συντάξει μια απάντηση, τη δημοσιεύουμε κι αυτή.
Ακόμα, λοιπόν, και στις χειρότερες εκδοχές της τεϊλορικής παράνοιας, ο εργάτης ποτέ δεν υπήρξε τόσο αφομοιωμένος από τη μηχανή όπως σήμερα. Υπέφερε, αλλά αγωνιζότανε ενάντια στον εργοδηγό και τον χρονομέτρη ή, εν πάση περιπτώσει, μετά τη δουλειά έφευγε και πήγαινε σπίτι του. Υπήρχε, δηλαδή, η δυνατότητα κριτικής αυτού του τεχνικού συστήματος και μάχης για τη βελτίωση ή την ανατροπή του.
Ο σημερινός άνθρωπος, αντίθετα, βρίσκεται 24/7 αφομοιωμένος από την τεχνική, μιας και αυτή έχει «προσωποποιηθεί» και έχει προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του, γενόμενη πολύ λιγότερο «αυταρχική» και πολύ περισσότερο εύκαμπτη. Προβλήματα όπως η εξαφάνιση της μνήμης, η αδυναμία στοιχειώδους συγκέντρωσης, το χάσιμο του ύπνου, οι πολλαπλοί ιντερνετικοί εθισμοί και τα στερητικά σύνδρομα (από τα ονλάιν ηλεκτρονικά παιχνίδια ως την πορνογραφία) –όλα τους είναι δείγματα αυτής της βαθύτατης αρνητικής επίδρασης της νεοτεχνολογίας στο ανθρώπινο ον.
Έχεις δει εσύ να έχει παραχθεί κάποιο μεγάλο έργο στον τομέα της ανθρώπινης κουλτούρας, μετά τη δεκαετία του ’60 –οπότε και αναδύεται η νεοτεχνολογία- εφάμιλλο των κλασσικών αριστουργημάτων; Έχεις δει εσύ κάποιο μεγάλο στοχαστή εφάμιλλο, έστω, εκείνων του 19ου αιώνα, ένα νέο Χέγκελ, Μαρξ ή Νίτσε; Βλέπεις, λοιπόν, ότι οι τεχνικές δυνατότητες που μας παρέχει το ίντερνετ μάλλον την αλλοτρίωση ευνοούν παρά τη δημιουργική εργασία και την πνευματική δημιουργία. Με το να έχεις τα πάντα συγκεντρωμένα στην τσέπη σου –τώρα με τα σμαρτφόουν-, σε απόσταση ενός κλικ, το μυαλό σου ατροφεί: δε χρειάζεται ν’ απομνημονεύεις τίποτε, ενώ, παράλληλα, προκαλείται μια θεμελιώδης διάσπαση προσοχής, εφόσον είναι τα πάντα ανά πάσα στιγμή διαθέσιμα. Έτσι, αντί να ευνοείται η μεθοδική μελέτη, προωθείται περισσότερο το κ(λ)όπι-πέιστ και το επιφανειακό πασάλειμμα. Διόλου τυχαίο πως μιλάμε για «σερφάρισμα» στο ίντερνετ, λες και πρόκειται για ένα ευχάριστο χόμπι όπως το σερφ. Εσύ πιστεύεις ότι ο Χέγκελ ή ο Μαρξ, μέγιστοι ευρυμαθείς της εποχής τους, «σέρφαραν» πάνω στα βιβλία; Μάλλον έχυναν λίτρα ιδρώτα πάνω απ’ τα βιβλία μελετώντας!
Το ότι χρησιμοποιούμε κι εμείς σε ένα βαθμό τις σύγχρονες τεχνολογίες, δε σημαίνει πως δεν τους ασκούμε κριτική και μάλιστα στην ουσία τους και όχι απλώς ως προς το ένα ή το άλλο δευτερεύον τους σημείο. Ουσιαστικά είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε, εφόσον όλος ο κόσμος πλέον διαβάζει από το ίντερνετ. Παράλληλα όμως επενδύουμε χρόνο και χρήμα σε βαθμό υπερβολής για να τυπώνουμε το έντυπο περιοδικό μας, επειδή πιστεύουμε ότι πρέπει να υπερασπιστούμε την έντυπη ανάγνωση, ως δραστηριότητα που απαιτεί προσοχή και μεθοδικότητα, αρετές τις οποίες, αντίθετα, η νεοτεχνολογία καταστρέφει όλο και περισσότερο.
Κι αυτό διότι ενσαρκώνει την ιδέα της ελάχιστης δυνατής προσπάθειας: τα πάντα πρέπει να ‘ναι διαθέσιμα στον ελάχιστο δυνατό χρόνο και με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Έτσι όμως το ανθρώπινο ον γίνεται χυλός, μια εύπλαστη μάζα που άγεται και φέρεται από τις οθόνες και τα μικροτσίπ. Εμείς πιστεύουμε ότι η ελευθερία πρέπει να νοείται ως αυτοπεριορισμός: ως η ικανότητα να θέτουμε οι ίδιοι τα όριά μας. Αλλιώς δεν υπάρχει καμία υπευθυνότητα. Από αυτήν ακριβώς τη σκοπιά ασκούμε κριτική στη νεοτεχνολογία, εφόσον πιστεύουμε ότι, προερχόμενη καθώς είναι από την Αντικουλτούρα της δεκαετίας του ’60, ενσαρκώνει αυτό το χίπικο και ουτοπικό, αντιαυταρχικό φαντασιακό της υπέρβασης κάθε ορίου. Όμως αυτό το φαντασιακό βρίσκεται στην καρδιά της κουλτούρας της κατανάλωσης: κολακεία της επιθυμίας και δαιμονοποίηση της συνοχής και οποιουδήποτε ορίου.
Γι’ αυτό και δε συμμεριζόμαστε την αισιοδοξία σου για το do it yourself πνεύμα. Όχι μόνο διότι το βασικό προϊόν που παρήχθη από τους τρισδιάστατους εκτυπωτές είναι όπλα, αλλά διότι έχουμε εδώ απλώς μια πιο «χίπικη» εκδοχή κατανάλωσης: αντί να αρκείσαι στις μαζικά παραγόμενες εκδοχές προϊόντων που σου παρέχει το βιομηχανικό σύστημα, μπορείς να εκτυπώσεις μόνος σου τα δικά σου, customized προϊόντα ή να οργανώσεις τα δικά σου «αυτοοργανωμένα» θεάματα, όπως, π.χ., οι αναρχοπανκ συναυλίες. Παντού όμως παραμένει κυρίαρχο το μοντέλο της κοινωνίας της κατανάλωσης-διασκέδασης. Απλώς αυξάνονται οι διαθέσιμες επιλογές.
Αυτή λοιπόν είναι η οπτική από την οποία ασκούμε κριτική στη νεοτεχνολογία κι όχι κάποιο γενικό φοβικό σύνδρομο απέναντι στην τεχνική γενικώς. Γι’ αυτό και το παράδειγμά σου με την τυπογραφία δε στέκει. Δεν είμαστε κατά της τεχνικής καινοτομίας γενικώς αλλά: α) κατά της ιδεολογίας που θεωρεί πως η τεχνική καινοτομία είναι κάτι εξ ορισμού θετικό και β) κατά των βασικών προσανατολισμών της σύγχρονης τεχνικής, του τεχνικού συστήματος, δηλαδή, που αποκαλούμε «νεοτεχνολογία» (για να το διακρίνουμε από την παλιότερη, παραδοσιακή καπιταλιστική τεχνολογία που κυριάρχησε μέσα στον δυτικό κόσμο ως το ’50).
Κατά τα άλλα, το ότι η ιστορία κάνει «κύματα» δε σημαίνει ότι θα κάτσουμε μοιρολατρικά να περιμένουμε το εκάστοτε επόμενο, όταν βρισκόμαστε στην πλήρη παρακμή. Άλλωστε όλα τα κινήματα που αναφέρειςδυστυχώς αφορούν ισχνές μειοψηφίες και σε καμία περίπτωση δεν κατάφεραν να επηρεάσουν την πορεία των δυτικών κοινωνιών τα τελευταία 20-30 χρόνια.
Λυπάμαι που ενώ είδα ένα εύστοχο σχόλιο (αυτό με την τυπογραφία) που ο σύντροφος αναλύει συμπυκνωμένα το ότι οκ σύμφωνοι και εμείς μαυρίλα και αντί και πάντα αντί στην εξουσία αλλά υπάρχει και ένας άλλος κόσμος της σύνθεσης εκεί έξω. Δυστυχώς πάλι και εδώ προσπάθεια απόκρουσης όλων των επιχειρημάτων, δεν στέκει το ένα, δεν στέκει το άλλο, χαρακτηρισμοί για «χιπισμό» κλπ, επιχειρήματα σχετικά με τους 3d printers και τα όπλα που είναι πασπαρτού και κολλάει παντού (σε οτιδήποτε παράγεται πλέον από όπλα μέχρι κοσμήματα και εργαλεία οι 3d printers χρησιμοποιούνται εξαρχής, το ίδιο το μέσο (ιντερνετ) χρηματοδοτήθηκε από το ίδιο το ARPA στο οποίο βάλαν και το defense μπροστά, πλέον DARPA). Δεν νομίζω πως πιστεύει ο σύντροφος που έκανε το σχόλιο πως η τεχνική καινοτομία είναι εξορισμού θετική.
Φτάνει πια με τη μαυρίλα και την πίστη στη δική μας και μόνη αλήθεια και την αποδόμηση κάθε τι διαφορετικού, ποιος είπε πως μοιρολατρικά περιμένουμε τα κινήματα. Αντίθετα γράφτηκε και για αντί στην εξουσία αλλά και για σύνθεση με τα μέσα των ημερών που έχουμε στα χέρια μας διαθέσιμα. Πόσο πιο υγιές.
Ξυπνήστε λίγο γιατί οι ίδιοι αυτοαναιρείστε.
Υπάρχει διαφορά αντίληψης, καθώς υπάρχει βασική διαφορά ως προς τον τρόπο με τον οποίο εμείς αντιλαμβανόμαστε την τεχνική. Ίσως γι’ αυτό τα επιχειρήματά μας δεν σου φαίνονται πραγματικά επιχειρήματα, αλλά επιχειρήματα που απλώς στοχεύουν στην αυτοδικαίωση. Δύο είναι οι βασικές μας ιδέες για την ανάλυση της σύγχρονης τεχνικής, αυτής που την αποκαλούμε νεοτεχνολογία (καθώς τη θεωρούμε ως τη νεότερη εκδοχή του παραδοσιακότερου δυτικού-νεωτερικού τεχνικού συστήματος, δηλαδή της τεχνολογίας):
α) Η τεχνική δεν είναι ουδέτερη αλλά ενσαρκώνει σημασίες και βλέψεις της κοινωνίας ή των κοινωνικών ομάδων που εκάστοτε τη δημιουργούν. Ως εκ τούτου δεν στέκει η ιδέα ότι τα πάντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με καλό και με κακό τρόπο και πως, ως εκ τούτου, το πρόβλημα της τεχνικής δεν είναι παρά πρόβλημα σωστής ιδιοποίησης/χρήσης της.
β) Ειδικότερα για τη νεοτεχνολογία, το πρόβλημα διόλου δεν έχει να κάνει πλέον με το ποιος την ελέγχει -άρα δε μπορούμε πλέον να το θέτουμε με όρους «εξουσίας». Μια από τις βασικές ιδιαιτερότητες της νεοτεχνολογίας, προϊόν ακριβώς της χίπικης προέλευσής της (τι να κάνουμε, στο περίφημο ερευνητικό κέντρο της XEROX χίπηδες δούλευαν, ο Τζομπς έκανε παραισθησιογόνα ναρκωτικά κι είχε πάει να «φωτιστεί» σε άσραμ στην Ινδία κ.λπ.), είναι το γεγονός πως είναι ανοιχτή όχι μόνο σε πλήρη, από τα κάτω, ιδιοποίηση αλλά και σε συνδυαμόρφωση (βλ. τον τρισδιάστατο εκτυπωτή, τα ανοιχτά λογισμικά, τη Γουικιπήντια κ.ο.κ.). Αυτό είναι που της δίνει και το επίχρησμα δημοκρατικότητας που, εν προκειμένω, σε κάνει να πιστεύεις ακόμη περισσότερο πως πρόκειται εδώ απλώς για ζήτημα σωστής χρήσης μιας τεχνικής με απελευθερωτικές δυνατότητες.
Αν το καλοσκεφτείς, όμως, αυτή ακριβώς της η δυνατότητα είναι που την καθιστά και τόσο εξόχως αλλοτριωτική. Επειδή ο κόσμος «κολλάει» με τα σύγχρονα μηχανάκια και δε μπορεί να ξεκολλήσει με τίποτε. Κι έτσι ανάγει την ενασχόληση με αυτά σε αυτοσκοπό, υπό γελοίες προφάσεις όπως, λ.χ., η «αντιπληροφόρηση». Κι έτσι έχουμε φτάσει στις πορείες να έχουμε ορδές καμεροφόρων-κινητοφόρων συντρόφων που βιντεοσκοπούν τα παντα. Πήγαινε μια γύρα στις δυτικές χώρες και θα δεις σε τι βαθμό έχει ξεφύγει η κατάσταση σχετικά. Όλος αυτός ο τεχνικός εθισμός δικαιολογεί τον εαυτό του με το σκεπτικό πως αμφισβητεί έμπρακτα το δήθεν άνωθεν μονοπώλιο της τεχνικής, μιας και δε βλέπει πλέον πως το ζήτημα είναι ανθρωπολογικό και όχι ταξικό: δεν έχει να κάνει, δηλαδή, με το ποιος ελέγχει την τεχνική, αλλά με το γεγονός πως το ανθρώπινο ον, συνολικά, δείχνει να μην μπορεί πλέον να ελέξγει τα τεχνικά του δημιουργήματα.
Διαβάζοντας το άρθρο και τα σχόλια που το συνοδεύουν -μέχρι και τώρα [16/11/2016@11:30]- θέλω να σημειώσω κάποια ζητήματα ουσίας και συμπαρομαρτούντα.
Συμφωνώ με την ουσία της τοποθέτησης του Δημήτρη Μαρκόπουλου σχετικά με τη σημασία της διάπλασης του ανθρωπολογικού τύπου -με τα τονιζόμενα χαρακτηριστικά- λόγω της γκατζετομανίας. Ωστόσο αναλύοντας τη συγκεκριμένη διαύγαση νιώθω την ανάγκη να διευκρινίσω πως εξετάζουμε ένα συγκεκριμένο ανθρωπολογικό τύπο, τον ‘καπιταλιστικό’ υποκείμενο. Το μοντέλο που φέρει και ασκεί αναβάθμιση σημασιών όπως η ιδιώτευση, το εφήμερο, κ.α. Στο φαντασιακό αντίποδα είναι η υποβάθμιση σημασιών όπως κοινωνία, Πολιτική, όραμα κ.α. Μερικά απο τα προϊόντα αυτών των υποκειμένων είναι ο ναρκισσισμός, η αμετροέπεια, η αδυναμία παραγωγής προσωπικών προταγμάτων που να διαφεύγουν του Εγώ, καθώς και αδιαφορία για την αναζήτηση κοινωνικοπολιτικών προταγμάτων. Η αδυναμία διαρκούς καλλιέργειας της αντιληψημότητας γενικότερα, εξάσκηση στη διαύγαση φαινομένων.
Αν αυτός είναι ο ανθρωπολογικός τύπος που εξετάζουμε τότε η γκατζετομανία είναι άλλο ένα προϊόν του τύπου αυτού. Δεν ενσαρκώνουν αλλά ενσαρκώνονται μέσα σε ένα καταναλωτικό και κομφορμιστικό ‘πνεύμα της εποχής’, όπου πνεύμα της εποχής αντιλαμβάνομαι το τρόπο ανάγνωσης της συμπεριφορικότητας του προαναφερόμενου ανθρωπολογικού τύπου.
Διαπλάθουν μέσω της αναδραστικής οδού τα υποκείμενα που εκτίθενται στο φαινόμενο ‘γκατζετομανία’ -είτε ως δράστες είτε ως παρατηρητές. Θέλω να πω ότι η γκατζετομανία και όποια άλλη αντίστοιχη μανία του τύπου αυτού είναι παράγωγα και όχι γεννήτορες.
Οι λόγοι που σχηματοποίησαν το συγκεκριμένο τύπο σε κρίσιμο βαθμό είναι μία διαρκής συζήτηση με συμμετέχοντες φιλόσοφους όπως η Αρέντ, ο Καστοριάδης, ο Χέγκελ κ.α. καθώς και όλο το υποσύνολο των υποκειμένων που προσπαθούν να διαυγάσουν πληρέστερα την ανθρώπινη κατάσταση.
Σε μένα είναι προφανές πως υποκείμενα που έχουν ελάχιστα κοινώς βαθμονομημένες σημασίες με τον παραπάνω τύπο θεωρούν το συγκεκριμένο θέμα ως ανάξιο ανάλυσης, ή ακόμα και μη υπαρκτό -μιας και δεν έχουν καλλιεργήσει τη δυνατότητα διαύγασης των ζητημάτων με τις απαραίτητες βαθμονομήσεις.
Σχετικά με το θαυμασμό στα τεχνολογικά επιτεύγματα έχει υποβαθμιστεί σημαντικά σε σχέση με τα μέσα του 20ου αιώνα. Κι αυτό είναι αναπόφευκτο λόγω του καταιγισμού πραγμάτωσης και προβολής. περισότερο ή λιγότερο σημαντικών, τεχνολογικών επιτευγμάτων, της πολυπλοκότητας των σημασιών των επιτευγμάτων αυτών και φυσικά των προαναφερθέντων πυρηνικών χαρακτηριστικών που αναφέραμε πιο πάνω για το εξεταζόμενο τύπο. Ενώ κατά την άποψή μου ο ελαττωμένος ενθουσιασμός δεν επισκιάζει την ψυχραιμία και τη διαυγή ανάλυση. Οι δυνατότητες αυτές έχουν απολεσθεί προτού κατακλύσει η τεχνοφιλία το υποσύνολο των υποκειμένων που ζούν σε κοινωνίες που παρουσιάζεται έξαρση -κυρίως αστικά κέντρα.
Προχωρώντας παρακάτω διαφωνώ ότι η ουσία της σύγχρονης τεχνοφιλίας είναι η δημοσιοποίηση προσωπικών στιγμών, τσιτάτων και ανούσιων ή ουσιωδών τοποθετήσεων και εκφράσεων. Για την ακρίβεια η τεχνοφιλία δε φέρει καμία ουσία. Αυτή καθεαυτή είναι η φαντασιακή αναπαράσταση/νοηματοδότηση μιας συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται απο το χρόνο που αφιερώνει το υποκείμενο στο να χρησιμοποιεί προϊόντα τεχνολογίας. Αυτό που φέρει ‘ουσία’ είναι ο λόγος της αφιέρωσης αυτού του χρόνου καθώς και τα προϊόντα που παράγονται απο αυτή τη συμπεριφορά. Αν θέλουμε να ικανοποιήσουμε την τέρψη μας για τσιτάτα θα μπορούσαμε να παραφράσουμε το quote «guns don’t kill people, people kill people» στο «το φατσοβιβλίο δε παράγει χαζοχαρούμενους, οι χαζοχαρούμενοι εκφράζονται χαζοχαρούμενα». Ένα μέρος του πληθυσμού είχε, έχει και θα έχει συγκεκριμένες ανησυχίες. Απο το μαλλί μέχρι την παγκόσμια ειρήνη.
Κατ’ επέκταση η νεοτεχνολογία δεν αποσκοπεί. Αλλά σε μία οικονομικοκεντρική ανάλυση των στόχων της και του ορισμού των προτεραιοτήτων της προσπαθεί να ικανοποιεί τις ανάγκες των χρηστών της. Χαρακτηριστικό γνώρισμα στο σύνολο των τεχνολογιών. Θεωρώ δηλαδή πως τη «χιπστερ» χρήση την κάνει ο χιπστερ και όχι κάποια εκτός του ανθρώπου συνθήκη, ως αναπόσπαστο κομμάτι της τεχνολογίας.
Η τεχνολογία είναι ένα κομμάτι της ανθρώπινης δημιουργίας το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει μεγάλους ρυθμούς παραγωγής φαντασιακών και πραγματικών προϊόντων. Εργαλεία επικοινωνίας, δηλαδή μεταφοράς ερεθισμάτων μεταξύ των κοινωνών των εργαλείων αυτών γίνονται τεχνικά αρτιότερα ως προς την ποιότητα και την ταχύτητα της απόκρισης του μέσου και σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζουν σε πρώτο βαθμό το ίδιο το περιεχόμενο. Όπως ανάφερα και πιο πάνω αντιλαμβάνομαι τον επηρεασμό των υποκειμένων-κοινωνών των εργαλείων αυτών αλλά σε αναδραστικό επίπεδο όπου προσάπτονται ανακλαστικά διαύγασης, σε ‘δεύτερο χρόνο’.
Οι συνέπειες που χρεώνονται στη τεχνολογία είναι περί εμπέδωσης και επικράτησης μιας μαζικής κουλτούρας θεωρώ ότι είναι εσφαλμένες. Η τεχνολογία βοηθά στο να είναι μαζικότερη ταχύτερη και σε ψηλότερη ανάλυση η κουλτούρα που παράγεται αλλά δεν μπορεί να εμποδίσει την παραγωγή μιας κουλτούρας ή να αποκρύψει αποτελεσματικά την παραγωγή μιας άλλης. Το ζήτημα επομένως είναι ότι η παραγωγή είναι συγκεκριμένης ποιότητας και τα μηχανήματα παραγωγής ‘σκίζουν’. Συνεπώς η εξάπλωση της ψηφιακής τεχνολογίας βοηθά τα υποκείμενα να παρατηρούν τα τονιζόμενα κάθε φορά στοιχεία κουλτούρας που παράγει και καταναλώνει η κοινωνία.
Αυτή η ανάγνωση περί της σχέσης της τεχνολογίας με την αποχαυνωμένη ανθρωπολογικά κατάσταση απαντά ωστόσο αρνητικά και στο αν μπορεί η επέλθει ‘σωτηρία’ μέσω του μέσου επικοινωνίας ή της πολιτικής φύσης του εργαλείου. Το χακάρισμα, το open sourcing, δεν μπορούν να προκαλέσουν θεμελιώδεις αλλαγές στην πραγματικότητα των κοινωνιών. Προσφέρουν κυρίως στη δυνατότητα καλλιέργειας μιας σκέψης που ωθεί στην επιβράβευση της κοινωνικά περιορισμένης δημιουργικότητας -πολλές φορές σε ατομικό επίπεδο. Συμβάλει στην καλλιέργεια υποκειμένων που χαρακτηρίζονται από έντονη διάθεση να ‘αυτοθεσμίσουν’ τα εργαλεία τους -και πολλές φορές μόνο αυτά. Ωστόσο απλουστευτικά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ‘φυτεύεται ένας φαντασιακός σπόρος’ που εν δυνάμει θα μπορούσε να ανθήσει κατά τη διάρκεια απόκρισης του υποκειμένου σε άλλους χρόνους και σε διαφορετικής φύσης προβληματισμών.
Ένα σχόλιο για τα σχόλια. Προσωπικά τις ανταλλαγές απόψεων σχετικά με την κριτική ανάγνωση της πραγματικότητας τις βρίσκω ιδιαιτέρως γόνιμες όταν φέρουν και metadata χαρακτηριστικά όπως ‘πολεμική’, ‘επιθετική’. Εφόσον πρωτίστως έχει διαυγαστεί απο τον ΄τρίτο’ μία ειλικρινής στάση μέσω των απόψεων, και παράλληλα τοποθετείται μία σοβαρή θέση στην ουσία της άποψης, η έκφραση μέσω μιας πολεμικής προδίδει πάθος για κάτι. Και όταν αυτό το πάθος πηγάζει απο την αντίληψη της σημαντικότητας του θέματος τότε είναι ευλογία -τουλάχιστον για την ‘ζωή’ του θέματος. Αν βέβαια πηγάζει απο την εμπάθεια προς το υποκείμενο που υποστηρίζει την άποψη-στόχο της πολεμικής, τότε ας κρατήσουμε την ουσία και την ψυχραιμία μας για να γίνουμε σοφότεροι.
Φρονούμε πως η άποψή σου σχετικά με το αν ευθύνεται ή όχι η νεοτεχνολογία για τη χρήση που της επιφυλάσσουν τα σύγχρονα υποκείμενα είναι λιγάκι σχετικιστική. Προφανώς και η τεχνική δε γεννά/διαμορφώνει από μόνη της τη συνείδηση της κοινωνίας, μιας και, πριν απ’ όλα, συνιστά απορροή και έκφραση τούτης της συνείδησης, ως δημιούργημα της κοινωνίας που είναι. Πράγμα όμως που συνεπάγεται πως, από τη στιγμή που δημιουργηθεί και αρχίσει να λειτουργεί, ασκεί μεγάλη επίδραση στην ψυχική και κοινωνική διαμόρφωση των ατόμων. Όχι μόνη της, προφανώς, αλλά σε συμπαιγνία με το σύνολο των υπόλοιπων κοινωνικών θεσμών.
Ακριβώς γι’ αυτό όμως δεν είναι ουδέτερη, όπως εξηγούμε και στο σχόλιό μας προς τον προηγούμενο φίλο. Από τη στιγμή που ενσαρκώνει κάποιο φαντασιακό, μοιραία το αναπαράγει επίσης και το προωθεί. Τα εργαλεία, με άλλα λόγια, δεν είναι «αθώα», αλλά επιζητούν κάθε φορά μια συγκεκριμένου τύπου χρήση τους. Το ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν, κατ’ εξαίρεση, και με διαφορετικό τρόπο δεν αλλάζει το επιχείρημα. Αυτό που μετρά είναι ο προσανατολισμός που ενσαρκώνουν και αναπαράγουν.
Εν προκειμένω, η νεοτεχνολογία είναι γέννημα της «κουλτούρας του ναρκισσισμού» για την οποία μιλούσε ο Κρίστοφερ Λας, την οποία ταυτόχρονα αναπαράγει και εμπεδώνει. Αν το καλοσκεφτείς, ο προσωπικός ηλεκτρονικός υπολογιστής συνιστά τη βάση όλης της νεοτεχνολογίας. Πριν το ’60 και τη λεγόμενη «ψηφιακή έκρηξη» που ακολούθησε, οι υπολογιστές χρησιμοποιούνταν από μεγάλους θεσμούς (Στρατό, εταιρίες, ιδρύματα) όχι όμως από το άτομο. Ήδη αυτή η θεμελιώδης αλλαγή αντανακλά και τη θεμελιώδη μετάβαση από μια καπιταλιστική/αστική κοινωνία βασισμένη στην ηθική της εργασίας, στην πειθαρχία και τον «εξορθολογισμό» σε μια κοινωνία της κατανάλωσης όπου τα πάντα οφείλουν να προσαρμόζωνται στις επιταγές το ατόμου.
Παράθεμα: Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων | ResPublica
Παράθεμα: Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων… « απέραντο γαλάζιο
Παράθεμα: Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων | Ώρα Κοινής Ανησυχίας
Παράθεμα: Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων | πέμπτο κύμα